Öncelikle şiir yazmak şiir okumaktan çok farklıdır. Pek çok şairimize baktığınızda cana dokunan şiirleri olsa da seslendirme konusunda kendilerinin pek de başarılı olmadığını görüyoruz. Kısacası her şiir yazan iyi şiir okumaz ve her şiir okuyan da şiir yazmaz. Elbette hem iyi bir yazar hem de iyi bir seslendirici niteliği taşıyan bireyler de görülmekte, felsefe ve sosyolojide rol pekişmesi adını verdiğimiz bu duruma bakarak bir genelleme yapmak doğru olmaz. Şiir okumak bir bütündür. Sesler, cümleler, görüntü, jest ve mimikler hepsi bir makineyi çalıştıran parçalar gibidir ve birbiri ile bağlantılıdır. “Yazmak yürek işidir, okumak ses” derler. Buna kesinlikle katılmıyorum, okumak da yazmak kadar yürek gerektiren bir iştir. Şiir okumak aynı zamanda tiyatro yapmaktır bir bakıma.
Öncelikle pek çok kez şiir seslendirmiş biri olarak şiir okumanın üç temel noktasını şu şekilde değerlendiriyorum;
1-ŞİİRİ ANLAMAK:
Şüphesiz ki anlamadığınız bir şiiri asla iyi okuyamazsınız. Şiir seslendirmenin ilk adımıdır anlamak. Okuduğumuz her şiir ilk okuyuşumuzda bizim için yabancı bir dildir aslında. O dilin inceliklerini, özelliklerini ancak birkaç okuma sonunda algılayabiliriz şiirde. Bununla beraber okuduğumuz şiirin imgelerini tespit etmeli ve anlamını bilmediğimiz kelimeleri bağlam yoluyla çıkarmalı fakat bununla yetinmeyerek kelimelerin anlamlarını öğrenmeliyiz. Elbette yalın bir dille yazılmış şiirlerde buna gerek olmayacaktır. Bundan sonraki işimiz ise şiirin konusunu ve temasını belirlemek olmalı. Okuyacağınız şiirin konusu ve teması kafanızda bir senaryo kurmanıza yardımcı olacaktır.
2-ŞİİRİ EZBERLEMEK:
Şimdiye kadar katıldığınız anma töreni, yarışma, dinletilerde ve konferanslarda okunan şiirleri düşünün. Daima ezbere okunan şiirler daha etkileyici olmuştur. Bir kağıttan okumak ya da avuç içine şiiri yazmak şiiri yaşamanızı engelleyecek özgüveninizi de kaybetmenize neden olacaktır. Şiiri ezberlemek aynı zamanda yaşamakla da iç içedir. İkinci sıraya şiiri yaşamak yerine ezberlemeyi almış olma sebebim tamamen şiire hakim olmadan onu yaşamanın bazı şiirlerde mümkün olmamasından kaynaklanıyor. Zaten şiiri ezberlerken bir yandan da şiirin içine girmeye başladığınızı hissedeceksiniz. Konu şiir ezberlemeye gelmişken uzun şiirleri ezberlemekte zorluk çekenler için kendi uyguladığım pratik bir yol önermek istiyorum. Şiiri ezberlemeden önce birkaç kez okuyarak anlam birimlerine ayırın. Konu bütünlüğü olan dizeleri hafızanızda çok daha rahat bir şekilde tutacaksınız. Gözünüzde şiiri canlandırın ve bir film şeridi gibi akmasını sağlayın. Bu sayede okurken bir sonraki dizede neler olması gerektiğini bilir, dizeyi daha rahat hatırlarsınız. Böldüğünüz şiiri parça parça ezberledikten sonra bütüne tamamlamanız da yine ezberinizi kolaylaştıracaktır. Sesli bir şekilde ezberlemek de hem vurgusal hataları size gösterecek hem de ses tonunuzu ayarlamanız da yardımcı olacaktır. Ezberlediğiniz şiiri kalıcılık açısından ara ara tekrar etmeyi de lütfen unutmayın.
3-ŞİİRİ YAŞAMAK:
Artık şiiri anladığınıza ve ezbere bildiğinize göre bir bakıma şiire hakim olmaya başladınız demektir. Şiiri ezberlerken aslında nerede nasıl vurgu yapacağınızı da az çok kafanızda planlarsınız. Şiiri yaşamak az önce “yazmak yürek, okumak ses işidir” sözünün ne kadar hatalı olduğunun da bir kanıtı. Şiiri yüreğinizle hissetmediğiniz sürece mükemmel bir ses tonunuzun olması başarı getirmeyecektir. Bir savaş alanını anlatıyorsa zihninizi savaş alanına yönlendirin, oradaki cesetleri, yaralıları görün, etrafta kalkan toz gözlerinizin içine girip yaksın. Bomba ve mermi sesleri, yaralananların çığlıkları kulaklarınızda yankılansın, bırakın kan kokusu sızlatsın burnunuzu. Bir aşk şiiri ise aşık olun şiirde anlatılana… Kısacası şiir neredeyse siz de oraya gidin ve orada okuyun. Kimi şiirlerde aşk, ölüm, memleket gibi açık konular yoktur. Bu tarz şiirlerde anlatılanı kendi içinizde somutlaştırmanız daha doğru bir okuma sağlayacaktır.
Başlangıç için üç temel noktaya değindikten sonra işimiz elbette bitmiyor. Aslında şiir okumayı herkes kolay olarak görse de emek gerektirir.
İyi bir şiir seslendirmesi için gereken diğer noktaları da şu şekilde açıklayabiliriz:
*ÖZGÜVEN:
Toplumun önünde yapılan her iş gibi şiir okumak da özgüven ister. Dinleyenlerin üzerinde etki bırakmak için kendinize ne kadar güvendiğinizi onlara hissettirmeniz gerekir. Sahnede sağlam bir duruş her zaman size avantaj sağlayacaktır.
*ŞİİRE İNANIN VE İNANDIRIN:
Bir eşyayı alırken nasıl satıcı size malın kalitesine inandığını hissettirmediğinde siz de o mala inanmıyorsanız şiirde de bu geçerlidir. Öncelikle şiirdeki anlatılana kendiniz inanmalı ve inandığınızı da karşı tarafa doğru bir şekilde aktarmalısınız.
*TELAFFUZUNUZ DOĞRU OLSUN:
Türkçe çok esnek bir dil bunu biliyorsunuz. Bazı kelimeler birden fazla anlam kazanmış durumda. Bu sebeple anlatmak istediğiniz şekli ile telaffuz etmek çok önemli. Bunun yanı sıra günlük hayatta fazla kullanılmayan kelimeler de dinleyici tarafından doğru algılanmaz ise düşük bir etki yaratır. Şiir yarışmalarına katılmak isteyen arkadaşlarımız için de kesinlikle puanlamada telaffuzun önemli olduğunu söylemeliyim.
*SES TONU VE VURGULAMA:
Bazı insanlar için günlük hayatta şiir gibi konuşuyor deriz . Bu kişilerin en belirgin özellikleri konuşmalarında vurguları doğru yapmaları ve ses tonlarını anlattıkları çerçevesinde kontrol edebilmeleridir. Şiir okurken de bu çok önemli bir husustur. Unutmayın ki bağırarak şiir okumak güzel şiir okumak değildir, ağlamaklı bir sesle şiir okumak da ! Okuyacağı şiiri iyi anlamış biri sesini de doğru kontrol edecektir. Şiirinizin akışına göre kimi zaman yüksek sesle kimi zaman ise çok kısık sesle dinleyicinin dikkatini kendi üzerinizde toplayabilirsiniz.
*ASLA ACELE ETMEYİN:
Biraz önceki aşamaları tamamlamış biri aslında pek bu hayata düşmez. Özgüven yine burada da kendini gösterir. Kendine güveni olmayanlar hızlıca okuyup gözden kaybolmak ister. Kesinlikle cümlelerin bitiminde nefes alın. Konu bütünlüğünün tamamlandığı birimlerde birkaç saniye duraklamalar etki yaratacaktır. Fakat fazla acele etmeyin derken, on dizelik bir şiiri yarım saatte okuyun demiyorum elbette. Ne çok hızlı ne çok yavaş… Kimi yerlerde şiirin heyecanına ve anlattığına bağlı olarak tabi ki çok hızlı ya da yavaş olabilirsiniz. Fakat şiirin genelinde zamanlama çok önemli bir husustur.
*HERKES HATA YAPABİLİR:
Sahnede farklı sebepler ile çok iyi bildiğiniz şiirin sözlerini bir anda unutabilirsiniz. Sakin olun ve şiire bildiğiniz yerden devam edin. Durup sözleri düşünmek daha fazla dikkat çekecektir, unutmayın ki okuduğunuz şiiri orada sizi dinleyenlerin hepsi ezbere bilmiyor.
*JEST VE MİMİKLER:
Yazımızın başında “şiir okumak bir bakıma tiyatro yapmaktır” demiştik. Jest ve mimikler ses tonu ve vurgulamalarınızı desteklemek için mükemmel bir araçtır. Çok aşırıya kaçmamakla beraber yapacağınız jest ve mimikler dinleyicide merak uyandıracak ve etki bırakacak.Bu hususta çekinmemeniz gerektiğini özellikle söylemek istiyorum. Eğer kendinizi ıstırapla yere atmanızı istiyorsa şiir sizden , utanmayın atın kendinizi yere…Tabi bunu söylerken her şiirde kendinizi yerlere atın demek de istemiyorum.
*GÖZ TEMASI :
Çoğu kişi günlük hayatta dahi karşısındaki insan ile göz teması kurmaktan kaçınır. Oysa göz teması etkileme yollarından biridir.” Gözler kalbin aynasıdır “ öyleyse şiirimizi okurken dinleyicilerin gözlerine bakmak onları kendimize odaklamak için bir araç olacaktır.
*UYGUN BİR FON MÜZİĞİ:
Özellikle şiir dinletilerinde ve yarışmalarda fon müziği şiiri oldukça destekler. Doğru seçilmiş bir fon müziği anlam derinliğini arttıracak görsel ve işitsel açıdan zenginleştirecektir. Pek çok şiir dinletisi ve yarışmasında aynı fon müzikleri tekrar eder, oysa bilinmeyen daha önce çok kullanılmamış bir müzik daha etkili olur. Fon müziği bir avantaj olsa da yanlış ve dikkatsiz kullanımlarda maalesef tam tersi bir etki yaratıyor. Şiirinizi okurken müziği de dinlemeli, müziğin iniş çıkışları ile nefesinizi kontrol edip cümlelerinizi müziğe odaklamalısınız. Okumanızı müziğin neresinde yapacağınız, neresinde bitireceğiniz sahnede sizi destekler. Aynı zamanda uzun şiirlerde fon müziği okuyucunun dinlenmesi için bir avantajdır. Şiirin anlam birimleri ile doğru orantılı olarak bir süre beklemek sizi dinlendirecek ve dinleyicinin de sıkılmasını önleyecektir.
*KIYAFETLER
Sahnede görsel anlamda dinleyicinin dikkatini çekmek için kıyafet önemli bir husus. Okuduğunuz şiirin konusuna göre bir kıyafet seçmek farklılık yaratabilir.
Tüm bu anlattıklarım sadece şiir okuma konusunda kafanızda bir şekil oluşturmak için size yardımcı olacaktır ve şunu unutmayın ki bazı şiirler yalnızca okunmak için yazılır. HAYATTA DAİMA İÇİNİZDEN KENDİ SESİNİZLE OKUYACAĞINIZ ŞİİRLER OLSUN…
Yazar: Pınar Dönmezler
