Leonardo da Vinci’nin Sultan II. Bayezid’e
Leonardo da Vinci’nin Fatih Sultan Mehmet resmini çizmesi için İstanbul’a davet edildiğini ancak komisyonu kabul edemediğini belki duymuşsunuzdur. Bu hikayeyi destekleyecek hiçbir belge mevcut değildi. Ancak Leonardo’nun çağdaşlığının somut kanıtları bulunmaktadır. Venedikli ressam Gentile Bellini’nin Konstantinopolis’e gittiği ve tüm Türklerin bildiği, Sultan’ın tanımlayıcı portresini boyadığı bilinmektedir. 1480 tarihine dayanan eser, şimdi Londra, Ulusal Galerisi’nde asılı duruyor.
1500 yılında, Fransızlar Milano’yu işgal ettikten ve Leonardo’nun patronu Ludovico Sforza’yı yakaladıktan sonra, Leonardo kendini işsiz buldu. Matematikçi arkadaşı Fra Luca Pacioli ve kendi acımasız asistanı Andrea Salai eşliğinde, Milano’dan ayrıldı ve yeni iş arayışı için yola çıktı. Doğuda Mantua ve Venedik’e gitti ve Venedik’te askeri mühendis olarak bir süre çalıştı. Venedik’te, görünüşe göre Osmanlılarla ticaret yapan tüccarlar görüş alanına girmişti. 1503’te Venedik’i de terk ettikten sonra bir süre ün salmış Cesaré Borgia’nın hizmetinde çalışmıştı. Ardından arkadaşı Niccolo Machiavelli’nin de yardımıyla, rakibi Michelangelo’ya kafa tutacak bir projeyi devraldı. Yüksek Rönesans’ın iki devri, Floransa’daki Pallazo dela Signoria’da yan yana bir çift dev duvar resmi çizmekten ibaretti. Ancak kariyeri boyunca gerçekleştirdiği pek çok proje gibi, duvar resmi “Anghiari Savaşı” da başarısızlığa uğramıştı.
Fakat 1502-1503’te Leonardo, Fatih Sultan Mehmet’in varisi, 1492’de İspanya tarafından kovulan Yahudileri Osmanlı topraklarına davet etmekle tanınan aydınlanmış bir lider olan oğlu Sultan II. Bayezid’in mahkemesinde görev yapmak üzere başvurdu. Leonardo, mektubunda Sultan’a dört ayrı proje önerdi.
Leonardo da Vinci’nin Sultana Yazdıkları
“Akan suya ihtiyaç duymadan rüzgarla çalışan bir yel değirmeni için bir tasarımım var.” (Aslında bu yeni bir şey değil. İki yüz yıl önce Çinliler yel değirmenleri yaptılar ve altı yüz yıl önce Persler ve onlardan önce, MS 1. Yüzyılda İskenderiye balıkçılarının da çalışan bir yel değirmeni yaptığı düşünülmektedir.)
“Halatlar ve makaralar kullanmadan suyu çıkarmak için sintine pompası geliştirdim.”(Burada aklında bir hidrolik aygıt var ve defterleri arasında bu amaç için çizimler yaptığı da görülüyor.)
“Ben, sadık hizmetkarınız, Galata (Pera)’dan Stambul’a Haliç boyunca bir köprü kurma niyetiniz olduğunu anlıyorum, ancak gerekli uzmanlar olmadığı için bu yapılamadı. Ben, konunuz dahilindeki köprüyü nasıl kuracağınıza karar verdim. Bir bina kadar yüksek bir yığma köprü olacak ve yüksek gemiler bile altına girebilecekler.
İnsanların Avrupa ile Asya arasında seyahat etmesini sağlamak için Boğaz boyunca bir asma köprü inşa etmeyi planlıyorum. Tanrı’nın gücüyle, umarım sözlerime inanırsınız. Her zaman yanınızda olacağım ve her zaman arayacağım. ‘’
-Mimar / mühendis Leonardo da Vinci (Mektup 3 Temmuz tarihli fakat yıl belirtilmemiş.)
Leonardo’nun köprü çizimleri, Paris’teki Institut de France, Paris’ten 2300 km uzaklıktaki küçük bir Kodeks olan Manuscript L’de bulunur. Bir kuşun köprüye bakışı, uçlarının bir kırlangıç kuyruğu şeklinde dışa doğru uçtuğunu gösterir. Kuş bakışı çiziminin hemen altında köprünün zarif bir silueti var, pistin yumuşak eğrisi parabolik bir kemerin üzerinde, bir form ve işlevi birleştiren bir şaheser! Köprü 240 m genişliğindeki Haliç’i kapsayacak ve parabolik kemeri 43 m veya suyun üzerinde yükselecektir. Pisti, bakan kıyılarda 366 metreye kadar uzatılmıştır; ve genişliği eninde 24 m şeklinde incelen yapıdadır. Parabolik bir köprüye verilen destek matematiği, 19. yüzyıla kadar yapısal bir mühendislik sorunu olarak çözülmeyecekti, ancak Leonardo, bu şeklin köprü için özellikle güçlü bir destek sağladığını sezgisel olarak fark etmiş görünüyor.
1938’de yayınlanan varlıklarının bir envanterinde Topkapı, mektubu E-6184 olarak sıralamaktadır. Resmi yazının yazarı “Cenova’nın Kâfirleri” olarak tanımlamaktadır. Kafir kelimesi bilindiği üzre inanmayanları tanımlar. Görevlinin hem adı hem de şehri yanlış anlaması ironiktir. Mektup, aslında, Cenova’dan yola çıkan ve muhtemelen atıfta karışıklığa neden olan bir gemiye ulaşmıştır. Alman akademisyen Franz Babingen, 1952 yılına kadar Topkapı Arşivi’ndeki yazı ile Institut de France’deki çizim arasındaki bağlantıyı kesin olarak kurmuştur.
Leonardo mahkeme için randevu alamaz. Konstantinopolis, Boğaz veya Haliç’in birleştiğini göremez veya kendi ölçümlerine dayanarak köprü için kesin özellikler sunamaz.
Haliç, Boğaz’ın Avrupa yakasında, 10 km uzunluğunda ve 240 m genişliğinde bir körfezdir. Yönü Doğu-Batı olarak uzanmaktadır. Haliç’i kaplayan ilk köprü 1845’te kurulmuş ve yapılması yaklaşık 18 yıl sürmüştür. Haliç’ten ayrı olarak Boğaz, kuzey girişinde 30 km, güney girişinde ise 2.8 km ölçülmektedir. Yön kuzey-güneydir. Bu nedenle, mektuptaki dördüncü proje olan Boğaziçi üzerindeki bir asma köprü, 20. yüzyılda yüksek gerilimli çelik kabloların üretilebilmesi için öncesinde pratik bir şekilde yapılamazdı.
Vebjørn Sand ve Leonardo’nun Teması Üzerine Çeşitlemeler
Vizyon sahibi Norveçli bir sanatçı Vebjorn Sand, Oslo ve Bergen’de birleşen 18 numaralı otoyolun üzerindeki köprüsünü Leonardo’nun fikrinden esinlenerek tasarladı. Yerel siyasi direnişin üstesinden gelen Bay Sand, bir yaya ve bisiklet köprüsü kurulmasına öncülük etti. Leonardo tarafından Haliç için planlanan büyüklüğün yaklaşık % 25-30’u büyüklüğündeki köprüsü, 2001’de Ås’de açıldı.
